Daha bir ölkədə hakimiyyət dəyişikliyi yaşandı. Belə ki, Suriya prezidenti Bəşər Əsədin 24, Əsəd ailəsinin isə 53 illik hakimiyyəti dekabrın 8-də sona çatdı.
Sürətli təslimat…
Bəşər Əsədin hakimiyyətdən getməsi gözlənilən idi. Lakin onun müqavimətsiz və çox qısa zamanda hakimiyyəti təhfil verməsi bir o qədər təəccüblüdür. Cəmi 10 gün davam edən “mübarizə”də Əsəd hakimiyyəti kiçik bir qruplaşmaya təslim oldu.
Halbuki, son 13 ildə Suriyada çox güclü qarşıdurmalar olub. Hətta qlobal güclərin dəstək verdiyi İŞİD və digər hərbi qruplar üsyankar “Təhrir əş-Şam” qruplaşması qədər şanslı olmadı. Amma “Təhrir əş-Şam” qruplaşması demək olar ki, heç bir müqavimət görmədən çox qısa zamanda Dəməşqə daxil oldu və qan tökülmədən hakimiyyətə sahib çıxdı.
Təslimat necə başladı?
Son ay yarımın siyasi xronologiyasına baxsaq, maraqlı faktlarla rastlaşarıq. Belə ki, Suriya prezidenti Bəşər Əsəd oktyabrın 23-də Məhəmməd Qazi əl-Cəlalinin başçılıq etdiyi yeni hökumətin formalaşdırılması haqqında fərman imzalayıb. Bununla da sanki hakimiyyətin təhvili və keçid hökuməti üçün ilk addım atıldı. Bundan sonra Bəşər Əsəd əsas müttəfiqləri olan Rusiya və İran liderləri ilə intensiv danışıqlar aparmağa başladı.
Noyabrın 13-də Suriya prezidenti Bəşər Əsəd Dəməşqdə İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçi ilə görüşüb. Bundan 4 gün sonra isə Suriya prezidenti Bəşər Əsəd Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunu Dəməşqdə qəbul edib. Görüşlər barədə dəqiq məlumat yayılmadı. Sadəcə deyildi ki, görüşdə ikitərəfli münasibətlərin möhkəmləndirilməsi perspektivləri, beynəlxalq və regional təhlükəsizliklə bağlı məsələlər müzakirə olunub. Vəssalam.
Həmin ərəfədə Bəşər Əsəd ən qısa zamanda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşmək istədiyini bildirdi.
Bu məsələdə rəsmi Moskva da vasitəçi olmağa çalışdı. Lakin rəsmi Ankaranın cavabı Əsəd üçün üzücü oldu. Rəsmi Ankara elan etdi ki, liderlərin görüşü ən yaxşı halda 2025-ci ilin yayında baş tuta bilər.
Bu hadisələrdən bir neçə gün sonra isə Suriyanın Qərbində “Təhrir əş-Şam” üsyana qalxdı. Çox qısa zamanda ciddi müqavimət və qanlı döyüşlər olmadan hakimiyyət “Təhrir əş-Şam”a təhvil verildi. Təhvil prosesini isə yenicə baş nazir təyin olunmuş Cəlali həyata keçirir. Son olaraq Bəşər Əsəd yük təyyarəsi ilə Moskvaya qaçdı.
Qərbin təəccübü…
Hadisələrin bu qədər sürətlə inkişaf etməsi hər kəsi hətta ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampı belə təəccübləndirib. O, Suriya Prezidenti Bəşər Əsədin sürətlə devrilməsi ilə bağlı təəccübünü bildirib.
Trampın sözlərinə görə, təəccüblü olan odur ki, Əsəd indiyə qədər daha çətin günlərdən keçib, lakin hakimiyyətini qoruyub:
“Bu heyrətamizdir, çünki o, illərdir orada olub. Görünür, daha pis vəziyyətdədir və birdən üsyançılar toplaşıb ölkənin böyük hissələrini ələ keçirirlər. İnsanlar uzun müddətdir ki, ona qarşı həmlələr edirdilər. Lakin indiyə qədər bu, nəticə verməmişdi. Amma indi hər şey başqa cürdür”.
Ən təəccüblü isə Suriyada hakimiyyətə anti-Amerika mövqeli birinin gəlməsidir. Qeyd edək ki, Məhəmməd Colani 2003-cü ildən sonrakı dönəmdə İraqdakı silahlı qrupların tərkibində Amerika qoşunlarına qarşı vuruşub. 2006-cı ildəki döyüşlərin birində onun ABŞ ordusuna əsir düşdüyü, sonradan isə əsirlikdən qaçdığı barədə məlumatlar var.
ABŞ-ın əsirlikdən qaça bilən Colaninin tutulması üçün 10 milyon dollar mükafat vəd edib. Maraqlıdır ki, bu mükafat hələ də qüvvəsində qalır.
Bəşər Əsəd hakimiyyəti təhvil verib?
Bu və yuxarıda sadaladığımız faktlar göstərir ki, Bəşər Əsəd devrilməyib, bir növ hakimiyyəti təhvil verib. Bu fikri sübut edən digər bir fakt isə ondan ibarətdir ki, “Təhrir əş-Şam”ın hakimiyyəti ələ keçirməsinə həm rəsmi Moskva, həm də rəsmi Tehran çox loyal yanaşıb. İranın Xarici İşlər Nazirliyi Suriyada baş verənlərlə bağlı bəyanat yayıb. Rəsmi bəyanatda İranın Suriyanın bölünməzliyi, milli suverenliyi və ərazi bütövlüyünə hörmət ifadə edilir:
"Bu məqsədə nail olunması üçün hərbi münaqişəyə son qoyulması, terror fəaliyyətinin qarşısının alınması və inklüziv idarəetmə strukturunun formalaşdırılması üçün Suriya cəmiyyətinin bütün üzvlərinin iştirakı ilə dialoqa başlamaq vacibdir".
Nazirliyin bəyanatında İranın BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2254 nömrəli qətnaməsi də daxil olmaqla, Suriyada siyasi proseslərin icrasına yönələn bütün mexanizmlərin dəstəkləndiyi xüsusi qeyd edilir.
Qərbdən ilk həmlə
Bütün bunların müqabilində İsrail əsgərləri 1973-cü ildə müharibənin bitməsindən və 1974-cü ildə atəşkəsdən sonra Suriya ərazisinə ilk dəfə açıq şəkildə daxil olublar. Nəticədə hərbçilər Suriya ilə sərhəddəki Qolan Təpələri bufer zonasından irəliyə gediblər. İsrail qüvvələri sərhədin Suriya tərəfindəki Hermon dağını, eləcə də “bölgəyə nəzarəti sabitləşdirmək üçün vacib hesab edilən bir sıra digər əraziləri” ələ keçiriblər.
Bu da o deməkdir ki, “Təhrir əş-Şam”ın iqtidara gəlməsi Rusiya və İranın maraqlarına uyğundur. Amma Qərb bundan o qədər də məmnun deyil. Qərbin Yaxın Şərqdəki əsas tərəfdaşı olan İsrailin gözlənilmədən Suriya ərazisinə soxulması da bunun sübutudur.
Bu isə deməkdir ki, Suriyada yeni dövr başlayır.
Amma bu dövr suriyalılara heç də dinclik və sülh vəd etmir. Sadəcə münaqişə tərəflərinin adı dəyişib. Mahiyyətsə dəyişməyib. Yəni, Qərb Suriyanın maddi-mənəvi və Əsəd sülaləsinin yarım trilyon sərrvətini ələ keçirmək üçün hələ çox qan tökəcək.
Surxay Atakişiyev, Bizim.Media
