Avqustun 19-da 1991-ci ildə baş vermiş daha bir tarixi hadisənin ildönümü tamam olacaq. Həmin gün Dövlət Fövqəladə Vəziyyət Komitəsi (rusca “QKÇP”x9d) SSRİ-də hakimiyyəti ələ keçirmək üçün çevrilişə əl atdı.
Artıq ömrünü başa vurmaqda olan imperiyanı qoruyub-saxlamaq üçün Gennady Yanayevin başçılıq etdiyi bir qrup dövlət çevrilişi cəhdi göstərsə də, bunu istəyinə uyğun şəkildə həyata keçirə bilmədi. Boris Yeltsinin rəhbərliyi ilə Rusiyadakı demokratik qüvvələri nəinki çevrilişin cəhdinin qarşısını aldılar, hətta imperiyanın süqutunu və postsovet ölkələrinin müstəqillik əldə etməsini tezləşdirdilər. Rusiyadakı proseslərdən sonra Azərbaycanda da Müstəqillik haqqında Bəyannamə məhz avqustun 30-da qəbul olundu. Ancaq o dövrdə Azərbaycan hakimiyyəti yenə də yanlış davrandı, “QKÇP”x9dni müdafiə etdi.
Bu isə həmin il ölkə rəhbərliyinin ikinci böyük səhvi idi. Belə ki, mart ayında SSR-nin saxlanması haqqında referendumun keçirilməsi və guya ölkə əhalisinin əksəriyyətinin “hə”x9d cavabını verdiyi halda nəticələrin elan olunması da ciddi yanlışlıq idi. Bu isə Azərbaycanı Rusiyadakı demokratik qüvvələrin, gələcək hakimiyyətin dəstəyindən məhrum edirdi. Düzdür, eks-prezident Ayaz Mütəllibov müsahibələrində referendum ideyasını normal sayıb, bunu Azərbaycanın daha az itki ilə uğurlara nail olması üçün önəmli hadisə kimi xarakterizə edib. Ancaq o, “QKÇP”x9d-ni müdafiə bəyanatının ona məxsus olmadığını bildirib. “O zaman Tehranda rəsmi səfərdə idim. Məni ordan Xorasana yola saldılar. Orda təyyarədən düşəndə bir nəfər yaxınlaşdı ki, ”x9dMoskvada çevriliş olub, bu haqda hə fikirləşirsiniz?" Cavab verdim ki, “xəbərim yoxdur, özü də bura Tehrandan gəlirəm”x9d - Mütəllibov müsahibələrindən birində deyib.
O zaman “Kommunist”x9d qəzetində onun adınızdan gedən “QKÇP”x9d-ni dəstəkləyən bəyanata gəldikdə, A.Mütəllibov belə deyib: “Onu sonradan bildim ki, Moskvanın təzyiqi ilə ikinci katib Polyaniçko verib. Mən verməmişəm o bəyanatı. Mən də eşidəndə dedim ki, ”x9daxı dedim, heç nə verməyin, danışmayın, əleyhimizə olan haqq-hesabdır". Amma Moskvadan təzyiq güclü idi və bunu inkar etmək olmaz".
Ancaq A.Mütəllibov həmin müsahibəsində “QKÇP”x9d-yə simpatiyasını da gizlətməmişdi: “Lap ”x9dQKÇP" baş tutsaydı belə, hakimiyyət nə repressiyaya yol verəcəkdi, nə də başqa qanundankənar hadisələrə... Mən sizə deyim ki, bu xəbəri eşidəndə birinci ağlıma Qarabağ məsələsi gəldi. “QKÇP”x9d baş tutsaydı, Qarabağ məsələsi həll olunacaqdı. Bəzi adamlar o zaman bu hadisəni eşidəndə qoyun kəsmişdilər".
Bəs, indi, üstündən 26 il keçəndən sonra cənab Mütəllibov nə düşünür?
Bu barədə suala cavab almaq üçün cəhd göstərsək də, eks-prezidentlə danışa bilmədik.
“QKÇP" çox qorxulu fenomen idi. O, baş tutsaydı, ölkədə Stalin fason rejim qurula bilərdi. Amma çərxi-fələk elə döndü ki, “QKÇP”x9d Azərbaycan demokratiyası üçün əlverişlı oldu. Qısa desək, Mütəllibov “QKÇP”x9d-ni dəstəklədi və Yeltsinlə düşmən oldu".
Bu fikirləri isə xa0milli azadlıq hərəkatının fəallarından biri, Xalq Cəbhəsinin İdarə Heyətinin üzvü olmuş Hikmət Hacızadə söylədi. O, qeyd etdi ki, məhz Azərbaycan hakimiyyətinin yanlış siyasəti onu Moskvanın dəstəyindən məhrum etdi: “Yeltsin hakimiyyətə gələndən sonra Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Mütəllibova qarşı hərəkata keçəndə, Yeltsin işə qarışmadı, Mütəllibovu dəstəkləmədi və demokratik qüvvələr hakimiyyətə gəldi. Beləliklə, onlar bir məqəddəs və möcüzəli il hakimiyyətdə oldular. O bir il ki, hansını indiyə qədər demokratiyanın dostları da, düşmənləri də müzakirə edib qurtara bilmırlər”x9d.(musavat.com)
