12 milyondan çox ölüm halının təhlili göstərib ki, birjadakı 1 faizlik eniş infarkt və insultdan ölümləri 1 faizə, intihar hallarını isə 1,77 faizə qədər artırır. Hətta birja göstəriciləri yüksəldikdə belə, insanlar arasında gərginlik, peşmanlıq və qərarsızlıq kimi psixoloji faktorlar artaraq sağlamlığa mənfi təsir göstərə bilir.
Ən çox təsirlənənlər arasında 65 yaşdan yuxarı kişilər və aşağı təhsil səviyyəsinə malik insanlar yer alır.
Gündaxili qiymət dəyişkənliyi – yəni gün ərzində yaşanan ani eniş-yüksəlişlər xüsusilə intihar riskini daha da artırır. Araşdırma göstərir ki, belə dalğalanmalar yalnız investorları deyil, dolayı yolla bütöv cəmiyyəti əhatə edə bilər. Xəbərlərdə verilən bazar məlumatları, pensiya fondlarının dəyərindəki dəyişikliklər və ya şəxsi əmanətlərə təsir nəticəsində insanlar əlavə stress yaşayırlar.
Mütəxəssislərin fikrincə, bu təsirin əsas səbəbi stres hormonlarının – kortizol və katexolaminlərin səviyyəsinin artmasıdır. Bu hormonlar ürək-damar sisteminə zərər verərək qan təzyiqinin yüksəlməsinə, damarların iltihablanmasına və ritm pozuntularına səbəb olur.
Tədqiqatçılar tövsiyə edir ki, iqtisadi tənəzzül dövrlərində psixi sağlamlıq xidmətləri gücləndirilməli, maliyyə savadlılığı artırılmalı, ictimai dəstək mexanizmləri qurulmalı və iqtisadi xəbərlərin yayımında daha məsuliyyətli və şəffaf yanaşma sərgilənməlidir.
Bu tədbirlər həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində ölümcül nəticələrin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-ya danışan tibb üzrə fəlsəfə doktoru Abbas Bağırov deyir ki, aparılmış təhlillər nəticəsində insan sağlamlığı ilə birjalar arasında çox tərəfli və mürəkkəb bağlantılar olması təsdiq olunub:
“Uğurlu investisiya fəaliyyəti həyat səviyyəsini artırdığı və məmunluq hissi yaratdığı halda, birjalarda məzənnə dəyişikliyi yüksək stress, həyəcan və psixi gərginlik əmələ gətirir. Bunun fonunda psixi və fiziki sağlamlığa ciddi zərər dəymiş olur.
Birja ticarətində yüksək qeyri-müəyyənlik və maliyyə itkisi riskləri olduğuna görə cəmiyyətin bütün təbəqələrinin və investorların psixo-nevroloji durumunda güclü stress əmələ gətirir. Bu birja ticarətinə meyilliliyi, həmçinin asılılığı artırır.
Bu halda insanlar daha çox vaxt və enerji sərf etməklə sağlamlığa və şəxsi həyata ciddi təhdid yaradan zərərli amillərlə üzləşirlər.
Birja dalğalanmaları psixoemosional gərginlik hallarını şiddətləndirir, katexolaminlərin, adrenalin- epinefrin, norepinefrinin, kortizolun miqdarını artırmaqla qan şəkərini yüksəldir, digər endokrin pozulmalara yol açır və ürək- qan damar, laxtalanma sistemində ciddi xəstəliklər əmələ gətirir. Eyni zamanda beyin mediatorlarının balansını pozmaqla ruhu sferanı parçalayır, tədricən şəxsiyyətin deqradasiyasına səbəb olur.
Təcrübəsiz və yaşı 65-dən yuxarı olan insanların birja qiymərlərinin dəyişməsində, əmək fəaliyyətində və şəxsi həyatında geridönməz proseslər əmələ gəlməsi statistik məlumatlarla təsdiqlənib. İnfarkt, insult riskləri, psixi pozulmalar artır, bəzən bu, intihar hadisələrinə də yol açır.
Ona görə də bu sahədə ciddi maariflənməyə ehtiyac var. Sağlamlığın qayğısına qalmaq vacibdir, onu dünya varına dəyişmək olmaz!”
Surxay Atakişiyev, Bizim.Media
