Düz 45 il əvvəl, 1980-ci il sentyabrın 20-nə keçən gecə Rusiyanın Samara vilayətinin Sızran şəhərində baş vermiş dəhşətli partlayış və yanğın yüzlərlə adamın həyatına son qoydu. Bütöv bir şəhər kül oldu, sakinlərin çoxu isə əlil qaldı. Partlayışa qaz tankerinin daşınması ztəhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməməsinin səbəb olduğu deyilir, amma bu da müəmmalıdır. Bu barədə daha sonra...
Əvvəlcə hadisənin baş verdiyi gecəyə qayıdaq:
1980-ci il sentyabrın 19-dan 20-nə keçən gecə, təxminən saat 01:40 radələrində Sızran-1 stansiyasında yüksəklikdə qoyulmuş propan-butan qazı daşıyan vaqon hərəkət nəticəsində deşilib. O gecə 27 yaşlı növbətçi Valeri Voronkov xəbərdarlığa baxmayaraq tabeliyində olanlara maye qaz dolu çənləri aşağı endirməyi əmr edib. Nəticədə, Polşaya göndərilməsi planlaşdırılan 36 tonluq tanker saatda təxminən 30 kilometr sürətlə (manevr əməliyyatları üçün icazə verilən sürət saatda 3 kilometrdir) qarşıdan gələn yük maşını ilə toqquşub.
Nəticədə yaranan dəlikdən qaz sızmağa başlayıb və sürətlə “Maşinistlər şəhəri”nə yayılmağa başlayıb. Bax elə işin müəmmasının bir qismi də ondadır ki, bu barədə ekipaj nə rəhbərliyə, nə də yanğınsöndürənlərə xəbər verilməyib. Ən azından şəhər sakinləri xəbərdar edilə bilərdi ki, dəhşətli aqibətdən qaça bilsinlər.
Qapqara divarlar qalmışdı, bir də kül yığını...
Kiminsə, kibrit və siqaret alışdırmağındanmı, o sərin payız gecəsində bağlarda hələ də tam sönməmiş ocaqların qorundanmı, bəlli deyil, bir qığılcım bəs edib ki, saniyələr içində dəhşətli partlayış bütün şəhəri bürüsün. Partlayış və yanğının gücü o qədər böyük olub ki, şəhərdən kilometrlərlə aralıda yerləşən maşınların boyaları əriyib qabarlanıbmış.
O hadisədən günlər sonra əraziyə gizlincə baxmış məktəbli qızlar belə xatırlayır:
“Biz iki gün qabaq orda qonaq olmuşduq, çox gözəl şəhər idi, pəncərələrdən musiqi səslənir, uşaqlar həyətlərdə oynayırdılar. İki gün sonra isə nə insanlar vardı, nə pəncərələr... Sadəcə qapqara divarlar qalmışdı, bir də kül yığını...”
Əraziyə həmin gecə yanğınsöndürənlər yalnız kənardan müdaxilə edə bilmişdi, çünki yanğının miqyasından yaxınlaşmaq mümkün deyildi. Stansiyaya yaxın yerləşən birinci və ikinci sıra evlər divarqarışıq tamamən yox olmuşdu, üçüncü sırada isə yalnız divarlar qalmışdı. Təkcə şəhər kənarında yaşayanlar sağ, daha doğrusu əlil qala bildilər. Qalanları elə yerindəcə yanıb kösöv olmuşdular.
Yanmış sakinlərinin külləri süpürülərək qutulara yığılıb
O vaxt təcili yardımda işləmiş Natalya Subbotkina xatırlayır ki, növbətçi olduqları vaxt birdən təcili xəbər gəlir və bütün yardım maşınları Sızrana göndərilir:
“Yadımdadır, uşaqlı bir qadın qaçmağa çalışarkən yanıb kül olmuşdu. Baxmaq olmurdu. Dəhşətli idi. İnsanların pəncərədən tullandığını, küçələrdə paltarları yana-yana qaçdığını gördüm. Amma o halda belə bizə yalvarırdılar ki, “mən heç, uşağımı aparın!” Biz hər maşına eyni vaxtda yalnız səkkiz nəfər yerləşdirə bilirdik. İlk növbədə qadınlar və uşaqları götürürdük, onların dərisi corab kimi yığılmışdı, saçları, qaşları qarsımış, sifətləri kömürləşmişdi”.
Zərərçəkənlərin təxliyyəsi səhərə qədər tamamlanmayıb. Ən ağır xəstələr helikopterlə Kuybışev və Tolyattidəki tibb müəssisələrinə aparılıb. Sentyabrın 22-də isə şəhərin yanmış sakinlərinin külləri süpürülərək qutulara yığılıb.
Həmin gecə 44 ev tamamən yanıb, 30 yaxın insan xəstəxanalara yerləşdirilsə də, sağ qalmayıblar.
Daha neçə insan ağır yanıqlardan əzaları amputasiya edilib, görmə qabiliyyətini itirib. Hadisə nəticəsində ölənlərin ümumi sayı 200-ü ötüb. Üç ildən sonra şəhərin bərpasına başlanılıb, yeri buldozerlərlə hamarlanaraq park salınıb. Taleyin ironiyasına bax ki, hazırda Sızran şəhəri Rusiyanın ən görməli turistik şəhərlərindən biridir. Amma hadisədən 45 il keçməsinə baxmayaraq, bu şəhərdə hələ də kibrit çaxanda havada daha çox alışır.
Faciənin təqsirkarlarına gəlincə...
Səbəbkarlar – növbətçi Voronkov, köməkçisi Furajkin və usta Podnebesov 9 ay sonra hakim qarşısına çıxarılıb. İlk iki müttəhim cəmi altı il, üçüncüsü isə üç il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. O miqyasda baş vermiş qorxunc hadisənin səbəbkarları demək olar ki, cəzasız qalıb. Ona görə də bu adamların sadəcə marionet olduğu və hadisənin arxasında daha böyük güclərin dayandığı düşünülür.
İşin daha bir mistik tərəfi var: şəhərin adına fikir verin – Sızran... Dərhal ağla “sızmaq” feili gəlir, deyilmi? Ruslar bunun fərqində olmaya bilər, amma biz öz doğma türkcəmizi yaxşı bilirik. Onu da əla bilirik ki, Rusiya ərazisindəki toponimlərin əksəriyyəti türk kökənlidir. Və həqiqətən də Sızran şəhəri elə “sızmaq”, daha doğrusu “oyuqdan sızmaq” deməkmiş... Əsrlər öncə aboregen türk xalqları ərazini belə adlandıranda heç ağıllarına da gəlməzdi ki, bu şəhərin aqibəti bir sızmadan fəlakətə səbəb olacaq. Adların taleyüklü olması daha bir bariz nümunədə özünü təsdiqlədi.
Şəfiqə Şəfa, Bizim.Media
